Wetenschappelijk onderzoek

In 2021 is de onderzoekslijn Bipolair en (borderline) persoonlijkheidsstoornissen afgerond. Meerdere jaren is er binnen deze onderzoekslijn onderzoek gedaan. Het promotieonderzoek bevindt zich in de afrondende fase en we verwachten dat we eind 2021, begin 2022 deze onderzoekslijn succesvol kunnen afsluiten.
Op deze plek is terug te lezen hoe deze onderzoekslijn is opgezet, welke uitkomsten het heeft opgeleverd en hoe dit de patiëntenzorg positief heeft beïnvloed. Als laatste kun je hier meer lezen over het promotieonderzoek.

'Bipolaire stoornis en/of borderline persoonlijkheidsstoornis?
Diagnostische dilemma’s en implicaties voor behandeling'.

De aanwezigheid van een borderline persoonlijkheidsstoornis heeft een ongunstig effect op het beloop van een bipolaire stoornis (de geschatte comorbiditeit is 6-30%).  

Uit eerdere en beperkte onderzoeksresultaten blijkt dat er bij deze patiënten naast een zeer ongunstig ziektebeloop, ook sprake is van een slechtere prognose en respons op medicatie, langere behandelduur en frequentere psychiatrische opnames (c.q. hogere kosten), hogere drop-out, verhoogde kans op middelenmisbruik, toename van het suïciderisico en meer beperkingen in het sociale en beroepsmatige functioneren. 

De nadruk bij behandeling van de bipolaire stoornis heeft lang gelegen op medicamenteuze behandeling. Inmiddels zijn er diverse studies gepubliceerd waarin de effectiviteit van psychotherapie als aanvulling op medicatie wordt aangetoond. Eveneens is er de laatste jaren in de literatuur steeds meer aandacht voor de prevalentie, moeilijkheden betreffende de differentiaal diagnostiek en implicaties voor behandeling bij patiënten met een bipolaire stoornis en co-morbide borderline persoonlijkheidsstoornis. Er moet echter nog onderzoek gedaan worden naar het effect van een psychotherapeutische behandeling van de persoonlijkheidsstoornis zelf.  

Vanuit deze gedachte is begin 2011, in samenwerking met het team persoonlijkheidsstoornissen van divisie specialistische ggz in Almelo (voorhen circuit langdurige behandeling en zorg van Dimence Midden-Overijssel) de gedragswetenschappelijke onderzoekslijn van het SCBS Bipolaire Stoornissen opgericht. De onderzoekslijn richt zich op prevalentie, differentiaal diagnostiek, behandeluitkomsten en kosteneffectiviteit.

Wat wordt onderzocht?
In de STEPPS-BD studie wordt onderzocht hoeveel mensen met een bipolaire stoornis daarnaast ook last hebben van sterke gevoelswisselingen die meer samenhangen met de persoonlijkheid (studie 1).
Mensen die naast de bipolaire stoornis deze persoonlijkheidskenmerken hebben, kunnen meedoen aan een vervolgonderzoek. Een speciale vorm van behandeling (de VERS-training), gericht op emotieregulatie, wordt dan toegevoegd aan de lopende behandeling (studie 2). Eerder onderzoek heeft aangetoond dat de VERS-training werkt bij mensen met alleen persoonlijkheidsproblematiek. Het is nog niet onderzocht of de VERS training ook effectief zou kunnen zijn bij mensen die slechts kenmerken vertonen van emotieregulatiestoornis, en daarnaast een andere stoornis hebben, zoals een bipolaire stoornis. Daarom wordt het STEPPS-BD onderzoek uitgevoerd. In dit onderzoek willen we de VERS training aanbieden aan mensen die naast de bipolaire stoornis, enkele persoonlijkheidskenmerken hebben die samenhangen met emotieregulatie-problematiek. We willen kijken of het toevoegen van de VERS aan de lopende behandeling, een positief effect heeft op klachten en beloop van de stoornis. 

De toegevoegde waarde van VERS bij patiënten met een bipolaire stoornis en emotieregulatie problemen
De bipolaire stoornis gaat gepaard met regelmatig terugkerende veranderingen in de stemming (depressieve, hypomane of manische episoden). Emotionele schommelingen kunnen echter ook daarbuiten optreden en meer samenhangen met de persoonlijkheid. De persoonlijkheid (het karakter) van een persoon bepaalt immers mede hoe iemand met zijn gevoelens omgaat. Als die emotionele schommelingen heel heftig zijn wordt ook wel gesproken van problemen met betrekking tot het beheersen van emoties (emotieregulatie problemen). Bij sommige mensen komen de stemmingswisselingen van de bipolaire stoornis en de wisselvalligheid van gevoelens die samenhangt met de persoonlijkheid naast elkaar of door elkaar voor. Dit kan de keuze voor de juiste behandeling bemoeilijken. Wij  onderzoeken of een speciale behandeling gericht op het bijsturen van heftige gevoelens (emotieregulatie) een verbetering geeft van het klachtenpatroon en het beloop van de bipolaire stoornis bij een bepaalde groep patiënten.

De VERS training
De VERS is een vaardigheidstraining die oorspronkelijk is ontwikkeld voor mensen met een Borderline Persoonlijkheid Stoornis en daarop gelijkende problemen.
In de VERS-training (Vaardigheidstraining Emotie Regulatie Stoornis) wordt niet de term Borderline Persoonlijkheid Stoornis gebruikt, maar emotieregulatiestoornis (ERS). Deze term beschrijft beter met welke problemen iemand worstelt. Een kernprobleem is namelijk het niet kunnen reguleren van emoties. Klik hier om meer te lezen over de VERS training.

Het onderzoeksteam 
Hoofdonderzoeker drs. G. Riemann
Saxion Hogeschool Deventer

Promotor Prof. dr. R.W. Kupka
Hoogleraar Bipolaire Stoornissen
VU Medisch Centrum, afdeling psychiatrie, Amsterdam
Psychiater bij GGZinGeest in Amsterdam en Altrecht in Utrecht

Copromotor dr. M. Chrispijn
Psychiater Dimence

Onderzoeksmedewerkers T. Daggenvoorde, MSc.
Wetenschappelijk onderzoeker SCBS Bipolaire Stoornissen Dimence

De onderzoeksgroep heeft een Promotiebeurs van het NWO toegekend gekregen. Het promotietraject is inmiddels van start gegaan. Het onderzoeksprotocol, getiteld: ‘The addition of STEPPS in the treatment of patients with bipolar disorder and comorbid borderline personality features: a randomized controlled trial (STEPPS-bp)’, is door een onafhankelijke METC getoetst en goedgekeurd. Het protocolartikel is reeds gepubliceerd.

Het promotieonderzoek is gericht op de effectiviteit (in termen van klinische uitkomsten) van het toevoegen van een specifiek op emotieregulateproblematiek gerichte interventie, de Vaardigheidstraining Emotie Regulatie Stoornis (VERS), aan de standaard behandeling voor bipolaire stoornissen volgens de richtlijn bij patiënten met een bipolaire stoornis en comorbide emotieregulatiestoornis. Met deze kennis zou het standaard behandelaanbod uitgebreid kunnen worden met een behandeling op maat voor deze specifieke doelgroep resulterend in effectievere behandeluitkomsten en kostenbesparing.

Onderzoek Verschillen in emotieregulatie - Differences in emotion regulation in bipolar disorder and borderline personality disorder

Aanleiding
De borderlinepersoonlijkheidsstoornis (BPS) en de bipolaire stoornis (BS) zijn beide ernstige en chronische psychische aandoeningen. Cliënten waarbij sprake is van een of beide stoornissen, geven vaak aan veel last van de symptomen te hebben. Volgens de diagnostische criteria van de DSM-IV delen de BPS en BS een aantal gemeenschappelijke fenomenologische karakteristieken. Emotionele instabiliteit als gevolg van moeilijkheden in emotieregulatie (ER) lijkt een kernkenmerk van zowel de BPS als BS. In de klinische praktijk is het vaak moeilijk onderscheid te maken tussen de emotionele instabiliteit dat wordt geassocieerd met de BPS en de stemmingswisselingen die voorkomen bij de BS. Beide fenomenen hebben mogelijk een verschillende aanpak nodig, meer gedragsmatig bij BPS en meer farmacologisch bij BS.

Doel
Het doel van dit onderzoek is de verschillen in emotieregulatie tussen de bipolaire stoornis type 1 en de borderlinepersoonlijkheidsstoornis in kaart te brengen. Dit geeft inzicht in de mechanismen die ten grondslag liggen aan de disregulatie van emoties. Eventuele verschillen in ER zou kunnen leiden tot een beter differentiaaldiagnostiek en behandelplan voor BS en BPS.

Methode
Deelnemers van de studie zijn cliënten in de leeftijd van 18-65 jaar die in behandeling zijn voor BPS of BS bij Dimence. Alle deelnemers voldoen aan de DSM-IV-TR diagnostische criteria voor BPS ofwel BS-I, volgens hun persoonlijke behandelaar. Problemen  in het reguleren van emoties is de primaire uitkomstmaat van deze studie. Deze wordt gemeten door de ‘Difficulties in Emotion Regulation Scale’ (DERS) en de Cognitive Emotion Regulation Questionnaire (CERQ). De DERS is een zelfbeoordelingsvragenlijst die klinisch relevante moeilijkheden in emotieregulatie in kaart brengt. De items worden gescoord op 6 subschalen: bewustzijn, helderheid, impuls, doelgericht, acceptatie en strategieën. De CERQ meet copingstijlen die gebruikt worden bij de confrontatie met stressvolle gebeurtenissen. 

Dit onderzoek is uitgevoerd binnen de onderzoekslijn 'Bipolair en (borderline) persoonlijkheidsstoornissen' van het netwerk Dimence Bipolair.