Behandeling

Wat is een bipolaire stoornis?

Iedereen voelt zich wel eens blij, gelukkig en vol energie, en ook wel eens lusteloos, neerslachtig of in de put. Dit zijn normale gevoelens, passend bij mee- of tegenvallers en geluk of problemen in het leven. Het zijn normale variaties van de stemming. Als iemand langere tijd afwisselend te uitgelaten en vol energie is, of juist veel te somber is zonder zich erover heen te kunnen zetten, kan er sprake zijn van een manisch-depressieve stoornis, ook wel bipolaire stoornis genoemd vanwege de wisselende stemmingen aan beide uiteinden (polen) van de stemming. De stemmingsepisoden (manie of depressie) kunnen af en toe optreden, met tussendoor periodes van een normale stemming, maar ze kunnen ook snel achter elkaar optreden. Bij sommige mensen staan de manieën op de voorgrond, bij anderen de depressies. Een manische episode kan worden gevolgd door een depressie, maar andersom is ook mogelijk. De stemmingen kunnen extreme vormen aannemen, zowel naar de depressieve als naar de manische kant.

De bipolaire stoornis is een stoornis die zich kenmerkt door uitersten in stemming en activiteit. Iemand kan enerzijds uiterst uitbundig en daadkrachtig zijn (de manie) of juist uiterst teruggetrokken en inactief (de depressie). Deze wisselingen kunnen grote gevolgen hebben voor iemand met een bipolaire stoornis, evenals voor zijn of haar omgeving (familie, vrienden of collega’s op het werk). Wisselende stemmingen worden afgewisseld met periodes waarin het relatief rustig is. In de uitersten van de stemming is opname in een instelling voor geestelijke gezondheidszorg soms niet te vermijden. De bipolaire stoornis behoort tot de stemmingsstoornissen en komt bij ongeveer 2% van de bevolking voor.

De diagnose bipolaire stoornis is in de klinische praktijk soms moeilijk te stellen. Het komt geregeld voor dat de diagnose pas jaren na het optreden van de eerste verschijnselen wordt gesteld. Bij de bipolaire stoornis wisselen symptomatische perioden (stemmingsepisoden) en symptoomvrije intervallen elkaar af. Stemmingsepisoden kunnen manisch, hypomanisch, depressief of gemengd zijn. De ernst van deze episoden kan variëren van licht, waarbij de afgrenzing met normale opgewektheid en somberheid slechts gradueel is, tot zeer ernstig, waarbij er ook psychotische verschijnselen kunnen optreden. De episoden kunnen jaren uiteenliggen of elkaar zodanig snel opvolgen dat er niet of nauwelijks nog sprake is van een tussenliggend herstel (rapid cycling).

De bipolaire stoornis komt in allerlei varianten voor; er wordt wel gesproken van het 'bipolaire spectrum'. Naast de 'klassieke' bipolaire I stoornis (depressie en manie) bestaat de bipolaire II stoornis (depressie met hypomanie) en de cyclothymie (frequent optredende perioden van depressieve en hypomane verschijnselen).

Wat is een manie?

Een manie gaat gepaard met problemen in het functioneren. Bijvoorbeeld onverantwoorde activiteiten, zoals veel geld uitgeven, of het ontstaan van conflicten. Wanneer er geen problemen in het functioneren zijn, is er sprake van een lichte vorm van manie (hypomanie).

Kenmerken van een manie:

een verhoogde stemming, uitgelaten, opgewekt en veel zelfvertrouwen;
prikkelbaar bij tegenwerking;
druk gedrag, overactief, vol levenslust en kracht;
het gevoel de hele wereld aan te kunnen en een grote dadendrang; Dit laatste kan leiden tot onverantwoord of gevaarlijk gedrag met nare gevolgen. Zoals veel geld uitgeven, grote risico’s lopen. De overactiviteit kan omslaan in chaos.
optimale lichamelijke fitheid en weinig slaap nodig;
goede eetlust, maar vaak geen tijd om te eten;
seksuele behoefte kan toenemen wat kan leiden tot seksueel ontremd gedrag;
vaak ondernemen van activiteiten, die normaal niet ondernomen worden;
verlies van realiteitszin, overschatten en door niemand te corrigeren;
impulsief en meer geïnteresseerd in nieuwe mensen en nieuwe ervaringen;
psychotische verschijnselen zoals grootheids- en paranoïde wanen (ziekelijke achterdocht);
in veel gevallen lichamelijke uitputting.

Wat is een depressie?

Kenmerken van een depressie:

sombere stemming, mat of juist prikkelbaar, iemand kan niet meer genieten;
vaak interesseverlies en lusteloosheid;
vaak aandacht- en concentratiestoornissen;
erg vermoeid, maar slaapt slecht of helemaal niet;
verminderde of geen eetlust, met als gevolg gewichtsverlies;
verminderde of geen seksuele gevoelens en behoeften;
minder zelfvertrouwen en twijfelend;
geen zin om mensen te ontmoeten met isolatie als gevolg;
het hebben van doodsgedachten of doodswensen, suïcidaal;
het hebben van psychotische kenmerken: denken dat je de schuld bent van alle narigheid en dat er nog veel meer narigheid te wachten staat, denken dat je niets waard bent en niets kunt, of het hebben van meer of minder ernstige achterdochtige ideeën.

Oorzaken

In de meeste gevallen is het niet mogelijk één oorzaak aan te geven van stemmingsstoornissen. Het gaat meestal om een combinatie van biologische, psychologische en sociale factoren.

Biologische oorzaken
Uit onderzoek blijkt dat de kwetsbaarheid om een bipolaire stoornis te krijgen voor een deel erfelijk bepaald kan zijn. Onderzoek wijst verder uit dat er bij stemmingsstoornissen sprake is van een verstoord evenwicht tussen stoffen, die nodig zijn voor de werking van de zenuwcellen. Met medicijnen kan dit evenwicht worden hersteld. Tot de biologische oorzaken worden ook de gevolgen van bepaalde lichamelijke ziekten gerekend, zoals een depressie bij een schildklieraandoening, of een depressie als bijwerking van bepaalde medicijnen. Ook bepaalde drugs, zoals amfetamine en cocaïne kunnen een toestand oproepen die op een manie lijkt.

Psychologische oorzaken
Hiermee worden de oorzaken bedoeld die samenhangen met iemands psychische draagkracht. Onder andere karaktereigenschappen, de vaardigheid om problemen op te lossen en hulp en steun van de naaste omgeving te kunnen vragen, zijn daarbij van belang; met andere woorden, de manier waarop iemand omgaat met dingen die hij/zij meemaakt in het leven.

Sociale oorzaken
Hiermee worden gebeurtenissen bedoeld die, bij een bepaalde gevoeligheid, de aanleiding kunnen vormen tot het ontstaan van een depressieve of manische episode. Het gaat aan de ene kant om negatieve gebeurtenissen die spanningen veroorzaken, zoals relatieproblemen, ziekte of dood van een naaste of spanningen op het werk. Maar soms ook om heel ingrijpende, positieve gebeurtenissen, bijvoorbeeld een verhuizing of het krijgen van een kind.

Is het erfelijk?
Uit onderzoek blijkt dat de kans om een bipolaire stoornis te krijgen voor een deel erfelijk bepaald kan zijn. Naarmate er meer mensen in de familie zijn met een bipolaire stoornis wordt de kans groter dat iemand een bipolaire stoornis ontwikkelt. Als één van beide ouders een bipolaire stoornis heeft, is de kans dat het kind een bipolaire stoornis ontwikkelt ongeveer 10 tot 15%. Je erft eigenlijk de kwetsbaarheid om een bipolaire stoornis te ontwikkelen. Daarnaast zijn ook psychologische en sociale factoren belangrijk voor het ontwikkelen van een bipolaire stoornis.

Behandelmogelijkheden

Hoewel er nog geen uitzicht is op totale genezing voor dit ziektebeeld, kunnen de ziekteverschijnselen in goede banen worden geleid. Ook kun je leren om op een goede manier met je ziekte om te gaan. Een bipolaire stoornis hoeft je er niet van te weerhouden een volledig leven te leiden.

Net als bij andere ziekten is het mogelijk met de juiste kennis, medicijnen en leefstijl weer in een goed evenwicht te komen. Met behulp van het zorgprogramma bipolaire stoornissen, gebaseerd op de multidisciplinaire richtlijn bipolaire stoornissen (2015) en de in 2017 verschenen zorgstandaard bipolaire stoornissen, worden je handvatten aangereikt om dit evenwicht te bereiken. Samen met jouw behandelaar beoordeel je welke behandelmethoden voor jou het meest geschikt zijn.

Binnen het Zorgprogramma Bipolaire stoornissen is een breed aanbod aan behandelingen beschikbaar. Informatie over de bipolaire stoornis én het aanbod is beschreven in diverse folders:

Deze folders kun je zelf downloaden en eventueel printen voor eigen gebruik. Indien je graag een geprint exemplaar wilt ontvangen, kun je dit vragen aan je behandelaar.

Akwa GGZ (Alliantie Geestelijke Gezondheidszorg) heeft in samenwerking met MIND Landelijk Platform Psychische Gezondheid, Trimbos-instituut en ervaringsdeskundigen een aantal Keuzekaarten ontwikkeld. Zo kun je samen met je behandelaar beslissingen nemen over jouw behandeling.

Bipolair en zwangerschap

Zwanger zijn en het krijgen van een kind is voor de meeste vrouwen een vreugdevolle gebeurtenis. Voor vrouwen met een bipolaire stoornis (manisch-depressiviteit) is het hebben van een kinderwens vaak het begin van een zoektocht naar informatie over erfelijkheid, invloed van de zwangerschap op de bipolaire stoornis en wel of geen medicatiegebruik tijdens de zwangerschap. Lang is gedacht dat zwangerschap beschermt tegen het optreden van een manische of depressieve episode. Jammer genoeg blijkt dat niet zo te zijn. De kans op een postpartumpsychose is (zonder preventieve maatregelen) behoorlijk groot.

De voor- en nadelen van het gebruik van medicatie tijdens de zwangerschap moeten goed worden afgewogen. Het gebruik van medicatie kan mogelijk nadelige gevolgen voor het kind hebben, maar het hebben van een manie of depressie kan dit ook. In het algemeen wordt het geven van borstvoeding afgeraden. Om de kans op een postpartumpsychose na de bevalling (fors) te verkleinen wordt vrijwel altijd geadviseerd om preventief medicatie (in het algemeen lithium) te geven. En, het is heel belangrijk dat moeders ’s nachts voldoende rust krijgen; een partner of iemand anders kan wel de fles geven, maar niet de borst. Rust en regelmaat, niet te veel stress en voldoende slaap zijn belangrijk, zeker in de periode na de bevalling. Daarnaast is natuurlijk steun van een ieder in deze periode van belang. Wat heel zinvol is, is om, samen met behandelaar en partner, een noodplan/signaleringsplan op te stellen voor de periode vóór, tijdens en na de zwangerschap. In dit noodplan wordt beschreven hoe te handelen bij het optreden van een (dreigende) manie of depressie tijdens zwangerschap of in de periode na de bevalling. Ook kan erin gezet worden waar men bevalt en wie wanneer gebeld kan worden. Veel mensen vinden het erg prettig als alles overzichtelijk op één papier staat.

Over de begeleiding die we bieden aan vrouwen met psychische klachten en een kinderwens of zwangerschap.

Voor verwijzers

Second opinion
Het vaststellen van een bipolaire stoornis kan moeilijk zijn. Vragen ten aanzien van een second opinion kunnen voorgelegd worden aan het Specialistisch Centrum Bipolaire Stoornissen (SCBS), onderdeel van het netwerk Dimence Bipolair.
Diagnostische vragen worden altijd multidisciplinair behandeld; in alle gevallen vindt een dossierstudie, verpleegkundig onderzoek en een psychiatrisch onderzoek plaats. Waar nodig een psychodiagnostisch onderzoek en/of een heteroanamnese.
Om uw aanvraag goed in behandeling te kunnen nemen is een duidelijk vraagstelling, ondersteund door een overzicht van het ziektebeloop, de medicatiehistorie, gehanteerde behandelmethoden en een biografie van groot belang.

Wilt u een second opinion aanvragen dan kunt u hiervoor mailen met ons centrum via scbs@dimence.nl.

Doorverwijzing voor behandeling
Als u een patiënt wilt doorverwijzen voor behandeling is het van belang dat in de verwijsbrief duidelijk wordt aangegeven waarom u de patiënt voor behandeling doorverwijst.
Om de vraag goed te kunnen beoordelen heeft het centrum, indien voorhanden, ook bij een verwijzing voor overname van de behandeling een overzicht van het ziektebeloop, de medicatiehistorie, gehanteerde behandelmethoden en een biografie nodig.

De volgende doelgroepen komen in aanmerking om naar het SCBS te worden verwezen voor behandeling:

Adolescenten met een bipolaire stoornis
Zwangere vrouwen met een psychiatrische diagnose
Mensen met en bipolaire stoornis die niet (meer) in de tweede lijn behandeld kunnen worden

Richt uw verwijsbrief aan het SCBS Bipolaire Stoornissen via scbs@dimence.nl.
Uw verwijzing zal besproken worden in het multidisciplinair overleg van het centrum waarna het centrum contact met u zal zoeken over het vervolg.

Consultatie
Niet elke patiënt met een complexe bipolaire stoornis wordt behandeld in de hoogspecialistische ggz; meestal is de specialistische ggz meer geschikt. Komt u als behandelaar voor vragen of problemen te staan dan kunt u uw vraag stellen aan het SCBS Bipolaire Stoornissen. Door met u mee te denken en u te adviseren is een antwoord op oplossing vaak snel gevonden. Consultatie vindt plaats zonder dat de patiënt gezien wordt en SCBS Bipolaire Stoornissen neemt de zorg voor uw patiënt niet over. U blijft zelf verantwoordelijk voor de behandeling. SCBS Bipolaire Stoornissen staat open voor consultatievragen uit heel Nederland.