Bipolair en zwangerschap

Onderzoekslijn Bipolair en Zwangerschap

In de onderzoekslijn 'Bipolair en Zwangerschap' vindt momenteel een promotieonderzoek plaats getiteld:  

'De invloed van slaapverstoring tijdens de zwangerschap en rondom de bevalling op het functioneren in de periode na de bevalling bij vrouwen met een bipolaire stoornis.' 

Onderzoek Bipolair en Zwangerschap

 

Voortgang van het onderzoek
In 2012 is de inclusie van het promotieonderzoek van Anja Stevens van start gegaan. Het onderzoek richt zich op de invloed van slaapverstoring tijdens zwangerschap en de perinatale periode op postpartum psychopathologie bij vrouwen met een bipolaire stoornis (SLEEPREG-BD).

De inclusie voor dit onderzoek is gestopt per 1 juli 2018. Het onderzoek bevindt zich nu in de fase waarin de data wordt geanalyseerd.

Het onderzoek
Zwanger zijn en het krijgen van een kind is voor de meeste vrouwen een vreugdevolle gebeurtenis. Voor vrouwen met een bipolaire stoornis is het hebben van een kinderwens vaak het begin van een zoektocht naar informatie over erfelijkheid, invloed van de zwangerschap op de bipolaire stoor nis en wel of geen medicatiegebruik tijdens de zwangerschap. Vooral de postpartumperiode is voor vrouwen met een bipolaire stoornis een risicovolle periode. De kans op een recidief is met medicatie gebruik 25 30% en zonder medicatiegebruik tegen de 70%.

Er zijn geen cijfers bekend over subsyndromale symptomen in de postpartum periode. Meer en meer is er aandacht voor slaapverstoring rondom de bevalling op postpartum psychopathologie. Echter, er is nog geen onderzoek gedaan waarin zowel stemming als slaap worden gemeten bij een groep zwangere vrouwen met een bipolaire stoornis (en/of een postpartum psychose in de voorgeschiedenis).

In 2012 startte de inclusie van (in totaal 100) patiënten voor het eerder genoemde promotieonderzoek. In dit onderzoek wordt bekeken of slaapverstoring tijdens de zwangerschap en/of in de periode van de bevalling een voorspeller (risicofactor) is voor depressieve, (hypo)manische of psychotische verschijnselen in de postpartum periode. Daarnaast wordt onderzocht wat het beloop van de bipolaire stoornis is tijdens de zwangerschap en de postpartum periode. Zo kijken we onder andere naar het medicatiegebruik tijdens de zwangerschap en het vóórkomen van depressieve en (hypo)manische symptomen.
Meer kennis over de invloed van slaapverstoring tijdens zwangerschap en de perinatale periode kan helpen bij het ontwikkelen van richtlijnen voor preventie/behandeling van een postpartum psychose en postpartum depressie bij vrouwen met een verhoogd risico hierop. 
Het is een naturalistische studie. De studie heeft geen invloed op de behandeling die gegeven wordt. Patiënten worden eenmaal geïnterviewd (bij inclusie) en vervolgens wordt op vooraf vastgestelde tijden gevraagd vragenlijsten in te vullen. Ook houden deelneemsters gedurende in totaal acht weken een slaapdagboek bij. Na de bevalling zullen obstetrische gegevens opgevraagd worden bij de gynaecoloog. Het onderzoek duurt vanaf enig moment in de eerste drie maanden van de zwangerschap tot twaalf weken na de bevalling.

Promotoren en co-promotoren
Het onderzoek is een samenwerking van het netwerk Dimence Bipolair en het VUmc. De onderzoeksgroep bestaat uit:
- prof. dr. Ralph Kupka (promotor)
- prof. dr. Adriaan Honig (promotor)
- dr. Stasja Draaisma (copromotor)
- prof. dr. Peter Goossens (copromotor)
- dr. Birit Broekman
- dr. Elise Knoppert - van der Klein

Eno (zorgverzekeraar) heeft een subsidie gegeven.

Dit prospectieve cohort willen we als basis gebruiken voor meerdere (deel) onderzoeken. Tevens zijn er plannen om de ontwikkeling van de kinderen te volgen met als doel meer duidelijkheid te krijgen van het effect van medicatie en/of psychiatrische symptomen tijdens de zwanger schap op de ontwikkeling van de kinderen. Een literatuuronderzoek is gedaan door M. van der Klis, student verplegingswetenschap (begeleid door prof. dr. Peter Goossens) met als thema: Tegen welke zorgen, problemen en onzekerheden lopen vrouwen met een psychiatrische stoornis aan voor of tijdens zwangerschap. Het opzetten van een kwalitatieve studie is in uitvoering.

Doel van het onderzoek

De invloed van slaapverstoring tijdens de zwangerschap en rondom de bevalling op het functioneren in de periode na de bevalling bij vrouwen met een bipolaire stoornis of een postpartum psychose in de voorgeschiedenis (sleepregbd).  

Wat is het doel van het onderzoek?
Het hoofddoel van dit onderzoek is het onderzoeken of slaapverstoring tijdens de zwangerschap en in de periode rondom de bevalling een voorspeller is voor het ontstaan van depressieve, (hypo)manische of psychotische verschijnselen in de periode na de bevalling. Door dit onderzoek krijgen we een beter inzicht in de specifieke rol van slaapverstoring en, meer in het algemeen, in het beloop van de bipolaire stoornis tijdens de zwangerschap en in de postpartum periode. Meer kennis over de invloed van slaapverstoring tijdens zwangerschap en de perinatale periode kan helpen bij het ontwikkelen van richtlijnen voor preventie/behandeling van een postpartum psychose en postpartum depressie bij vrouwen met een verhoogd risico hierop. Daarnaast kent het onderzoek enkele subdoelen: onderzoeken of psychiatrische symptomen, syndromaal of subsyndromaal, gedurende de zwangerschap, postpartum psychopathologie voorspellen; onderzoeken of het gebruik van psychoactieve medicatie gedurende de zwangerschap en de perinatale periode geassocieerd is met een afname van het risico op postpartum psychopathologie; onderzoeken of overdag bevallen geassocieerd is met een afname van het risico op postpartum psychopathologie. onderzoeken of het gebruik van de Edinburgh Postnatal Depression Scale postpartum psychopathologie voorspelt in een populatie van zwangere vrouwen met een bipolaire stoornis; onderzoeken of slaapverstoring in de vroege zwangerschap subsyndromale stemmingssymptomen of syndromale stemmingssymptomen voorspelt in de latere zwangerschap.

Het onderzoek in het kort

Dit onderzoek richt zich op het functioneren van vrouwen met een bipolaire stoornis of een geschiedenis van postpartum psychose in de periode na de bevalling. Onderzocht wordt of slaapverstoring tijdens de zwangerschap en rondom de bevalling invloed heeft op dit functioneren. Door dit onderzoek krijgen we een beter inzicht in de specifieke rol van slaapverstoring en, meer in het algemeen, in het beloop van de bipolaire stoornis tijdens de zwangerschap en in de postpartum periode. Meer kennis over de invloed van slaapverstoring tijdens zwangerschap en de perinatale periode kan helpen bij het ontwikkelen van richtlijnen voor preventie/behandeling van een postpartum psychose en postpartum depressie bij vrouwen met een verhoogd risico hierop.

Om dit te onderzoeken worden 130 zwangere vrouwen (ouder dan 18, minder dan 12 weken zwanger bij aanvang van het onderzoek) gevolgd tot enkele weken na de zwangerschap. Deze vrouwen wordt gevraagd op verschillende momenten in de zwangerschap enkele vragenlijsten in te vullen, gedurende de gehele zwangerschap een life-chart bij te houden en gedurende in totaal 6 weken een slaaplogboek bij te houden. Deelneemsters blijven hun vertrouwde psychische hulp en medicatie ontvangen. Deelname aan dit onderzoek vormt dan ook geen extra risico voor vrouw en kind. Bij aanvang van het onderzoek wordt u geïnterviewd en worden een aantal vragenlijsten ingevuld. Alle verzamelde gegevens worden gecodeerd verwerkt en zijn dus niet te herleiden tot de individuele deelneemsters. De verzamelde gegevens worden alleen gebruikt voor dit onderzoek. Op basis van de onderzoeksresultaten worden wetenschappelijke artikelen en rapporten geschreven.

Het onderzoeksteam

Het onderzoeksteam bestaat uit de volgende medewerkers van het netwerk Dimence Bipolair:

  • Anja Stevens (psychiater en hoofdonderzoeker)
  • Tanja Dijk (onderzoeksondersteuner)

Daarnaast wordt het onderzoek begeleid door:

prof. dr. R.W. Kupka (VU medisch centrum)
prof. dr. A. Honig (VU medisch centrum)
dr. E.A.M. Knoppert-van der Klein (Rivierduinen) 
dr. B. Broekman (OLVG)
dr. S. Draaisma (VU medisch centrum)
prof. dr. P.J.J. Goossens (Dimence)

Deelneemster aan het woord

We zijn er trots op dat een van onze deelneemsters haar ervaringen met ons heeft willen delen. Zij heeft hiervoor een bijdrage geleverd aan onze nieuwsbrief. Een verkorte versie is gepubliceerd in onze herfstnieuwsbrief 2017. Hieronder leest u haar volledige verhaal.

Het belang van goed slapen…

Vorig jaar was ik als ervaringswerker aanwezig op het Phrenoscongres in Zwolle. Daar zag ik informatie over het Sleepreg onderzoek. Omdat ik zelf precies tot de doelgroep behoorde vroeg ik om meer informatie over het onderzoek. Ik besloot mee te doen omdat ik het heel belangrijk vind dat er aandacht is voor zwangerschap bij psychisch kwetsbaren.

Een aantal weken droeg ik een speciaal horloge en hield een dagboek bij. Het slapen ging redelijk en het was niet moeilijk om mee te doen. Echter aan het einde van mijn zwangerschap werd het slapen veel moeilijker voor mij. Zo zelfs dat ik in overleg met mijn hulpverleners wat extra medicijnen ging slikken en mijn bevalling ingeleid werd. Ik was angstig en gespannen en slapen verliep moeizaam. De nacht voor de bevalling deed ik geen oog dicht.

De bevalling verliep echter wel goed en we kregen een prachtige, gezonde dochter. De nachten daarna waren onrustig. Ik slikte Quetiapine 25 mg om goed te slapen en de Haldol werd opgeschroefd. Daardoor moest ik de borstvoeding opgeven, wat ik erg jammer vond. Maar om zo goed mogelijk te zorgen voor ons meisje was flesvoeding nu beter. Hoewel ik nu niet zelf hoefde te voeden bleken de gebroken nachten door voedingen me toch op te breken. Ik werd wel wakker en mijn man hielp ook mee met voeden maar ik ging als een slaapwandelaar door het huis. Ik was zwaar vermoeid en wist slechts wankelend de wc of ons bed te bereiken en soms wist ik niet welke kant ik op moest om onze slaapkamer te vinden.

Eigenlijk was het de bedoeling dat ik het speciale horloge weer zou gaan dragen en mijn slaap te registeren. Maar ik was al erg gespannen en zag het helemaal niet zitten om daar mee bezig te zijn. Ergens voelde ik aan dat het niet goed met me ging maar ik wilde er nog niet aan…

Mijn wereldje werd steeds kleiner en ik angstiger. Ik had wel veel contact met mijn hulpverleners maar het slapen werd moeilijker en moeilijker. Mijn slaapkamer werd een cocon waar ik bijna niet uit kwam, ik was uitgeput maar sliep steeds minder. Na ruim zes week, met veel angstdromen en nachtmerries kwam er na een volledig doorwaakte nacht een crisis. Ik voelde me willoos, achterdochtig en zeer angstig en begon te decompenseren en moest worden opgenomen.
Tijdens de eerste twee a drie weken van de opname in het ziekenhuis sliep ik nog erg onrustig en knapte ik nog niet zo erg op, maar toen ik Olanzepine ging slikken wat als bijwerking slaperigheid heeft, knapte ik zienderogen op. Als een blok viel ik in slaap en maakte nachten van 10 uur en zelfs nog meer uren slaap. De slaap deed me goed! Na in totaal zes weken opname kon ik naar huis gaan en ook daar bleef ik goed slapen met deze medicatie.

Kortom wat ik wil aangeven is dat ik zeer goed heb gemerkt hoe belangrijk slaap voor je is als je te maken hebt met psychische kwetsbaarheid.